TIJDREIZEN

DE PLAGGENHUT

Deze eenvoudige woningen zijn nu alleen te vinden in het openluchtmuseum. In de tijd van mijn vader zijn de laatsten opgeruimd.

De plaggenhut werd over het algemeen door veenarbeiders gebouwd als tijdelijk onderkomen. Mijn vader wist zich nog boetes (houten hutten om een kuil in het zand) te herinneren in de omgeving van Hollandscheveld. Een boete is een soort van vervolg op de plaggenhut. Daarin woonden de armste mensen.
De muren van een plaggenhut werden opgebouwd uit blokken veen, het geraamte was van berkenhout en het dak werd bedekt met heideplaggen. Waren de mensen in betere doen, dan werd het voorhuisje gebouwd van steen.

Veenarbeiders gingen naar daar waar verveend werd, waar werk was. Was het werk gedaan dan vertrokken ze weer. Dan werd huisraad en bezittingen op de kar geladen of op een veenschuit en verhuisden ze naar een ander gebied waar ze weer een nieuwe hut of keet neerzetten. Vaak met hulp van anderen werd een huisje in 1 nacht gebouwd: als je schoorsteen voor zonsopgang rookte dan mocht je er blijven wonen, dat was een oude “wet” in Drenthe.

Het huisje werd gebouwd om een kuil. Voor de vloer werd leem gebruikt. De eenvoudigste huisjes hadden 1 ruimte voor mens en dier. Er was geen tussenmuur. Aan de zijkanten werden de slaapplekken gemaakt, de beddestee. In zulke huisjes woonden soms wel meerdere gezinnen. De beddesteden lagen dan vol.

Het was een niet gezonde manier van wonen: moeilijk te verwarmen en daarmee vochtig. Er waren geen sanitaire voorzieningen, er werd in de openlucht gepoept en gepiest. Het drinkwater kwam uit de wieken (de vaargeulen) of uit drabberige putten. De gemiddelde leeftijd was niet hoog.

In het achterste deel van de woning waren de dieren als schapen en geiten. In het voorste deel stond een kachel waarop gekookt kon worden. Er was voor de kinderen opletten dat zij zich niet brandden aan de kachel of iets heets omgooiden. Ook een omgeving met veel water was niet veilig. Kinderen konden niet zwemmen.

Plaggenhutten werden door verveners gebouwd: vanaf 17de eeuw is dat bekend. Voornamelijk kwamen ze in de 3 noordelijke provincies voor, maar ook elders in Nederland, zoals op de Veluwe en in de Peel. De laatste hutten zijn in de 60tiger jaren van de 20ste eeuw weggehaald: in zuidoost Drenthe en in delen van Friesland.

Nu roept een plaggenhut het beeld op van armoede. Het vervenen raakte eind 19de eeuw uit gebruik omdat turf (het product van vervenen) niet meer zoveel werd gebruikt als brandstof. Steenkool, olie en gas werden de vervangers. De mensen die het laatst in de plaggenhutten bleven wonen, hadden weinig en slecht betaald werk. En hadden soms schulden bij de veenbazen. Jenever drinken bood nog wel eens een vluchtroute uit de dagelijkse misere.

Plaggenhut is ook de woning die door het gebruik van natuurlijke materialen werd opgenomen in de plattelandsomgeving, een geheel vormde met bos en hei. Een oorspronkelijke manier van wonen, archeologen vinden vergelijkbare bouwstructuren uit de prehistorie.

Foto's komen uit mijn eigen collectie en een enkele heb ik geleend van Spaarnestad Photo.

Hieronder een filmpje uit het polygoonjournaal van 1 februari 1926 met opnames van gezinnen die in plaggenhutten wonen. De opnames zijn gemaakt in zuidoost Drenthe. Op de achtergrond is te zien dat er nieuwbouw huizen klaar staan zodat de plaggenhutten gesaneerd kunnen gaan worden. Er is ook al een verharde weg aangelegd.